Với những bạn mới bắt đầu làm quen với việc sử dụng CentOS trên VPS, thì sẽ rất khó khăn với sự khác biệt quá lớn giữa việc sử dụng Giao diện dòng lệnh của Hệ điều hành nhân Linux với thói quen sử dụng Hệ điều hành có giao diện đồ họa như Windows, Mac.Hôm nay, VHW xin giới thiệu những thông tin cơ bản cần thiết để bạn làm việc trên CentOS sau khi cài chúng lên VPS
GIAO DIỆN DÒNG LỆNH (CLI)
Là giao diện chính của hệ điều hành CentOS, cũng như các HĐH nhân Linux khác như Ubuntu, Fedora,…Không như giao diện đồ họa Windows, nơi bạn dùng con trỏ để thực hiện các tác vụ, thì ở giao diện dòng lệnh CLI – Command Line Interface bạn sử dụng các lệnh (Bash) để thực hiện các tác vụ.
Với các HĐH nhân Linux, các lệnh này gọi chung là lệnh Linux, sẽ không có nhiều khác biệt khi sử dụng trong các HĐH CentOS với Ubuntu, Fedora…
Ví dụ: để vào một thư mục con, bạn sẽ gõ lệnh mở thư mục (cd) là : cd /đường_dẫn/thư_mục_đích…hay muốn tạo một folder mới ta gõ :mkdir tên_folder_mới….
TRÌNH SOẠN THẢO (TEXT EDITOR)
Để thao tác chỉnh sửa nội dung các file trong CentOS, ta phải dùng các trình soạn thảo (Text Editor), mặc định trong CentOS có sẵn Vim (hay còn gọi là Vi) Editor, mỗi lần bạn muốn chỉnh sửa nội dung một file (cái này khi dùng VPS chạy CentOS,Ubuntu…. ta sẽ làm khá thường xuyên).
Ví dụ: muốn mở file tên nginx.conf nằm trong thư mục nginx (thư mục con của thư mục etc) ta gõ lệnh sau : vi /etc/nginx/nginx.conf
Trong Text Editor, cũng có 2 chế độ làm việc (mode):
- Command Mode : trong chế độ này bạn có thể di chuyển con trỏ tới một vị trí nào đó trong file, thực hiện lệnh copy/paste, xóa…hay lệnh lưu file/tắt không lưu file…vv
- Insert Mode : đây là chế độ ghi/sửa, tức là bạn cần viết thêm/chỉnh sửa nội dung thì phải chuyển qua Insert Mode mới thực hiện được.
Với mỗi Text Editor, cách chuyển đổi giữa 2 chế độ có khác nhau nên khi bạn chọn Editor nào để sử dụng thì cần nhớ cách thực hiện của nó. Mặc định bạn sẽ dùng Vim/Vi có sẵn, hoặc có thể cài thêm các Editor khác (phổ biến nhất là Nano)
Xem hướng dẫn sử dụng Nano Editor, Vi Editor bên dưới
SỬ DỤNG VIM/VI EDITOR CƠ BẢN
1. Mở file
Cũng giống như các editor khác bạn cần sử dụng vi trước tên file
vi /duong_dan_den_file
ví dụ: vi /var/www/index.php sẽ mở file index.php trong editor
2. Đóng file
Khi đã làm việc với file xong, để đóng file bạn bấm “Esc” (phím Escape) rồi gõ
:q
để thoát và không lưu
:wq
lưu lại nội dung file và thoát
3. Sửa file
Trong vi có 2 chế độ là command mode và insert mode. Mặc định là command mode. Để chuyển sang chế độ sửa hoặc ghi vào file (insert mode) bạn sử dụng
:i
để chuyển sang chế độ insert mode (ký tự được ghi phía trước con trỏ)
:a
để chuyển sang chế độ insert mode (ký tự được ghi phía sau con trỏ)
Lưu ý : trong chế độ insert mode bạn không thể dùng các command (các lệnh của vi như tìm kiếm ….), để có thể dùng command bạn cần thoát chế độ insert trước (bằng cách gõ Esc trên bàn phím)
4. Di chuyển con trỏ
Để di chuyển con trỏ bạn sử dụng các phím h,j,k,l hoặc các phím mũi tên tương ứng trên bàn phím
5. Xóa dòng
Để xóa 1 dòng, bạn di chuyển con trỏ đến đầu dòng đó và gõ dd
6. Copy và paste
Để copy 1 dòng, bạn gõ
yy
Để paste dòng đó, di chuyển đến nơi cần paste và gõ
p
7. Tìm kiếm
Để tìm kiếm bạn gõ / hoặc ?, phía sau là từ cần tìm kiếm
Ví dụ
/ServerName
sẽ tìm kiếm từ ServerName trong file
Nếu vi nhảy đến kết quả đầu tiên chưa đúng ý bạn, để tiếp tục xem dòng khác gõ n
8. Nhảy đến 1 dòng hoặc cột nào đó
Gõ số dòng muốn nhảy đến và gõ G, nhảy đến cột nào đó gõ |
ví dụ :
89G
sẽ nhảy đến dòng 89
21|
sẽ nhảy đến cột 21
SỬ DỤNG NANO EDITOR CƠ BẢN
Khác với Vim/Vi Editor mặc định có trong CentOS, để sử dụng Nano Editor bạn phải cài từ ngoài vào bằng lệnh yum install nano sau đó mỗi lần muốn mở file bằng nano bạn chỉ cần gõ nano /đường_dẫn/tên_file để thao tác trên file này (tất nhiên bạn cũng có thể mở bằng vi để thao tác trên vi mà không ảnh hưởng gì cả)
Dưới đây là một số lệnh cơ bản trong Nano Editor :
Để làm quen với nano, việc đầu tiên bạn phải làm quen với một số phím tắt của nano, bởi trong nano bạn không thể sử dụng chuột. Chúng ta thử tạo một file index.php trong /var/www và mở bằng nano để xem cửa sổ làm việc của nano editor
cd /var/www
nano index.php
1.Di chuyển con trỏ trong nano bạn sử dụng các phím : Lên, xuống, trái, phải.
Như bạn thấy trong hình bên dưới khung làm việc có bảng hướng dẫn các phím tắt trong nano editor.
Quy ước trong nano dấu “^” có nghĩa là phím Ctrl trong Windows, M có nghĩa là Alt trong Windows
Ví dụ nếu trợ giúp viết ^X thì bạn phải giữ phí Ctrl và nhẫn phím X
2.Lưu và thoát
Nếu bạn muốn lưu lại các thay đổi, Nhấn tổ hợp phím Ctrl + O.
Để thoát khỏi nano nhấn Ctrl + X, khi thoát khỏi file đã có nội dung trước và bạn thay đổi nội dung, editor sẽ hỏi bạn có muốn save không? Nếu muốn gõ Y, ngược lại gõ N và Enter.
Trường hợp nếu bạn xác nhận nhầm thao tác save, bạn có thể nhấn tổ hợp Ctrl + C khi xuất hiện màn hình tên file
3.Cut và paste
Để cut một dòng bạn sử dụng Ctrl + K, để paste dòng đó bạn sử dụng Ctrl + U.
Để chọn nhiều dòng trong nano editor bạn có thể sử dụng Ctrl + 6 hoặc Alt + A rồi di chuyển lên xuống
4.Tìm kiếm (search) trong nano editor
Trong nano để search bạn nhấn Ctrl + W và gõ từ cần tìm và Enter, nếu bạn chưa tìm được dòng bạn muốn và muốn tiếp tục đến dòng khác gõ Alt + W
5.Hiển thị số dòng trong nano editor
Có 2 cách để hiển thị
– Thiết lập khi mở file bằng cách truyền tham số -c
nano index.php -c
– Nhấn Ctrl + c để hiển thị dòng hiện tại
30 LỆNH CƠ BẢN TRONG LINUX
ls – Liệt kê tập tin, thư mục
Lệnh ls liệt kê toàn bộ các tập tin và thư mục có trong thư mục hiện tại mà bạn đang ở. Ví dụ, bạn đang ở thư mục abc, khi bạn dùng lệnh ls , nó sẽ hiển thị ra cho bạn tất cả các tập tin và thư mục có trong thư mục abc, nó cũng tương tự như việc bạn mở một thư mục trên máy tính với GUI
Bonus thêm các lệnh sau:
- ls -a để hiển thị thêm các tập tin và thư mục bị ẩn
- ls -al để hiện chi chi tiết ngày giờ tập tin được tạo, user đang nắm quyền. thông tin chmod
mkdir – Tạo thư mục
Lệnh mkdir <tên thư mục mới> để tạo một thư mục mới, nó cũng tương tự như việc tạo một thư mục mới khi click chuột phải trên windows
pwd – Hiển thị đường dẫn của thư mục hiện tại
Câu lệnh này sẽ in ra đường dẫn của thư mục hiện tại, chẳng hạn bạn đang ở thư abc, mà abc lại là thư mục con của def thì khi dùng lệnh pwd nó sẽ in ra cho bạn là def/abc
cd – Mở thư mục
Câu lệnh cd <đường dẫn tới thư mục> chuyển tới một thư mục nào đó, nó tương tự như việc bạn mở một thư mục trong window. Mẹo: cd .. chuyển về thư mục trước đó
Ví dụ: cd abc(mở thư mục abc), cd abc/def (mở thư mục def trong thư mục abc), nếu bạn ở thư mục nào đó mà muốn chuyển về thư mục root thì gõ lệnh cd ~.
Lưu ý khi dùng lệnh cd, bạn hãy quan sát hai câu lệnh sau, giả sử mình có một thư mục abc trong thư mục var, và thư mục def là thư mục con của thư mục abc:
cd abc/def : Lệnh này sẽ tính từ thư mục bạn đang ở, tức là nếu bạn muốn mở thư mục def trong abcthì bạn phải đang đứng ở thư mục var
cd /var/abc/def: Lệnh này bạn đứng ở đâu cũng được vì có dấu / đằng trước đường dẫn, nó sẽ tính từ thư mục root
rmdir – Xoá thư mục
rm <tên thư mục cần xoá> xoá một thư mục trong thư mục hiện tại
rm – Xoá bỏ tập tin/thư mục
Lưu ý câu lệnh này với câu lệnh bên trên, rmdir thì chỉ xoá được thư mục nằm trong thư mục hiện tại còn rm có thể xoá được tập tin/thư mục ở bất kì đâu, chỉ cần gõ đúng đường dẫn
rm <tên tập tin> – Xoá tập tin
rm -r <thư mục> – Xoá thư mục
rm -rf <thư mục> – Xoá cả các file có bên trong thư mục
cp – Copy (Sao chép)
cp <nguồn> <đích> – Sao chép một tập tin/thư mục từ vị tri này sang vị trí khác
Bạn có thể sử dụng cp -r <thư mục nguồn> <thư mục đích> để sao chép luôn tất cả các tập tin có bên trong thư mục
mv – Di chuyển tập tin/thư mục
mv <source> <destination> Di chuyển tập tin/thư mục từ vị trí này sang vị trí khác. Câu lệnh này cũng có thể dùng để đổi tên tập tin/thư mục khi thư mục nguồn và đích trùng nhau
cat – Xem tập tin
cat <tên tập tin> – Dùng để in ra nội dung của một tập tin nào đó, nó cũng tương tự như việc bạn mở một tập tin bằng Notepad trên Windows
tail – In ra nội dung của một tập tin với số dòng cụ thể (mới nhất)
tail <tên tập tin> – Mặc định sẽ in ra 10 dòng của tập tin đó (10 dòng mới nhất) hoặc bạn có thể sử dụng câu lệnh tail -n N <tên tập tin> , thay N bằng số dòng mà bạn muốn in ra, thường lệnh này thích hợp cho việc xem log (nhật ký của tập tin)
less – In nhiều trang
less <tên-tập tin> In nội dung của một tập tin theo trang từng trang một hoặc từng cửa sổ một. Câu Lệnh này thích hợp cho việc cần xem các tập tin dài, khối lượng nội dung lớn mà không đủ chứa trong một màn hình, phải chia nhỏ làm nhiều trang. Bạn có thể sử dụng phím tắt Ctrl+F và Ctrl+B để lùi về trang trước hoặc sang trang tiếp theo. Nó cũng tương tự như việc bạn mở một tập tin Word có nhiều trang trên Windows.
grep
grep “<string>” <tên file> dùng để tìm kiếm một xâu trong một tập tin, thay string bằng xâu hay kí tự mà bạn cần tìm trong một file nào đó. Bạn có thể sử dụng grep -i “<string>” <tên file> để phân biệt chữ hoa, chữ thường hoặc grep -r “<string>” <tên file> để tìm kiếm tất cả các kí tự có trong một tập tin ở thư mục hiện tại. Nó tương tự như lệnh Ctrl + F trên GUI.
du -sh
Lệnh này dùng để xem kích thước của tập tin, thư mục trong Linux. Như các bạn cũng đã biết khi làm việc với dòng lệnh trên Linux và sử dụng lệnh ls để liệt kê tập tin, thư mục thì nó không hiển thị kích cỡ, dung lượng của tập tin đó. Nên đôi khi bạn muốn xem thì sử dụng lệnh du -sh này. Cách dùng là:
du -sh tên-file-cần xem(ví dụ du -sh index.php) : Hiên thị kích cỡ của file index.php
du -sh * : Hiên thị kích cỡ của tất cả các tập tin có trong thư mục hiện tại
Find
Lệnh này sẽ tìm kiếm các file trong một vị trí nào đó (vị trí ở đây có thể là thư mục hoặc các các thư mục con trong một thư mục lớn). Cú pháp là find <thư mục để tìm> -name <tên tập tin cần tìm> . Thuộc tính -name để phân biệt chữ hoa, thường, còn nueeus bạn không cần thì sửa thành find <thư mục để tìm> -iname <tên tập tin cần tìm>
tar
Lệnh này dùng để tạo, xem, và giải nén tập tin có đuôi .tar. Cú pháp là tar -cvf <tên-file-nén.tar> <file1<dấu cách>file2-hoặc-cả2-để-nén> , tar -tvf <file-cần-xem.tar> để xem và tar -xvf <file-cần-giải-nén.tar> để giải nén file .tar
gzip
Tương tự tar, gzip dùng để tạo và giải nén tập tin nén .gzip. Cú pháp là gzip <tên file> để nén và gzip -d <tên file> để giải nén file gzip
unzip
unzip <file-cần-giải-nén.zip> để giải nén một file zip, hoặc bạn có thể dùng lệnh unzip -l <file-cần-giải-nén.zip> để xem một tập tin zip mà không cần giải nén nó
Bonus: zip <tên-file-cần-nén.zip> <file1<dấu cách><file2>> để nén một file, hoặc có thể nén thư mục zip <tên-file-cần-nén.zip> <thư-mục-cần-nén>
wget – Download tập tin
Lệnh wget trên Linux này rất đa dạng, có tới 50 cách dùng khác nhau nhưng trong bài này mình chỉ nói tới công dụng hay sử dụng nhất của nó đó là để download tập tin về máy tính, server chạy Linux. Ví dụ bạn có link là http://abc.xyz/file.zip thì và bạn muốn tải nó về thì dùng lệnh wget với cú pháp sau:
wget http://abc.xyz/file.zip
Ngay lập tức nó sẽ download tập tin file.zip về cho bạn, còn rất nhiều công dụng khác nên bạn nào muốn tìm hiểu thêm thì có thể gửi email vào contact@crazytut.com cho mình.
help
help dùng để liệt kê tất cả các câu lệnh có trong hệ thống. Nếu bạn không rõ câu lệnh nào, bạn chỉ cần gõ help <câu lệnh> để xem chi tiết hướng dẫn, cách đùng câu lệnh đó, bạn có thể dùng lệnh help để xem thông tin về tất cả các câu lệnh mà mình giới thiệu từ đầu tới giờ 
whatis
whatis <tên-câu-lệnh> để hiển thị một đòng thông tin ngắn về câu lệnh nào đó
man
man <tên-câu-lệnh> để hiển thị một trang thông tin chi tiết về một câu lệnh nào đó, rất thích hợp nếu câu lệnh whatis chưa thoả mãn được bạn
exit
exit dùng để thoát khỏi giao diện dòng lệnh, giống với việc bạn nhấn nút close màu đỏ đó.
ping
ping <host> để gửi một gói dữ liệu tới một máy chủ, thường dùng để kiểm tra tình trạng mạng, trạng tháy hoạt động (có đang chạy hay không),…
who
Lệnh who dùng để hiện thị danh sách những người dùng đang đăng nhập vào hệ thống
su – Chuyển user
su <tên-user-cần-chuyển> để chuyển sang một user khác, ví dụ chuyển từ root sang một user khác. Còn nếu bạn đang một user khác không phải root mà muốn chuyển về root chỉ cõ gõ lệnh su – rồi nhập mật khẩu của user root là xong
uname
uname hiển thị các thông tin quan trọng của hệ thống như tên kernel, hostname, phiên bản kernel, loại cpu,…Hoặc bạn có thể dùng lệnh uname -a để xem toàn bộ thông tin về hệ thống
free – xem bộ nhớ còn trống
free hiển thị thông tin về bộ nhớ còn trống, đã sử dụng, bộ nhớ swap còn trống,…Bạn có thể dùng lệnh free -m để xem theo kilobyte hoặc free -g để xem theo gigabyte
df – dung lượng ổ cứng còn trống
Tương tự như câu lệnh free , df dùng để xem thông tin về dung lượng trống của ổ đĩa, cũng giống như lệnh free , df -m để xem bằng kilobyte và df -g để xem theo gygabyte
ps – tiến trình của hệ thống
Lệnh ps dùng để hiển thị các tiến trình đang chạy trong hệ thống
top
Lệnh top để xem các tiến trình đang tiêu tốn nhiều tài nguyên(cpu) nhất. Bạn cũng có thể dùng lệnh top -u <username> để xem tiến trình nào đang tiêu tốn nhiều tài nguyên nhất của một user cụ thể.
Tuy nhiên cái lệnh top này nó không được đẹp lắm, trên Linux có một gói phần mềm là htop tương tự như top nhưng hiển thị đẹp hơn, dễ nhìn hơn, mình cũng đang dùng cái này để theo dõi server. Bạn có thể cài đặt nó bằng lệnh yum install htop (CentOS) hoặc apt-get install htop (Debian/Ubuntu)
poweroff
Chẳng cần nói thì chắc mọi người cũng biết câu lệnh poweroff nó dùng để tắt máy, sử dụng lệnh reboot để khởi động lại máy tính, server Linux.
Bạn đã biết bao nhiêu câu lệnh trong số 30 câu lệnh ở trên. Hãy chia sẻ trong phần bình luận bên dưới
TỔNG KẾT
Bài viết này VHW tổng hợp những thông tin cần thiết trong quá trình sử dụng CentOS trên VPS,có tham khảo từ crazytut,thuthuatvietnam…Hi vọng sẽ có ích cho các bạn mới làm quen với CentOS.
Bạn không cần thuộc lòng các lệnh trên,trong quá trình sử dụng VPS theo các bài hướng dẫn,bạn sẽ cần tham khảo chúng và sẽ dần ghi nhớ dễ dàng thôi.
Để dễt thao tác hơn với giao diện dòng lệnh CLI trên VPS,chúng ta nên cài phần mềm kết nối VPS qua giao thức bảo mật SSH trên máy tính như PuTTy hay ZOC Terminal vì chúng hoạt động mượt mà hơn so với kết nối từ trình duyệt,đặt biệt có hỗ trợ copy/paste giúp bạn làm việc nhanh hơn rất nhiều so với phải gõ mọi dòng lệnh.
Xem tiếp : Hướng dẫn dùng PuTTy,ZOC Terminal kết nối và làm việc trên VPS
